De eerste hele dag in Phnom Penh (21 december) stond in het teken van geschiedenis en cultuur. ‘s Ochtends eerst lekker uitgeslapen en ergens in een tentje ontbeten, aangezien ons Phnom Penh City Hotel geen ontbijtservice had. Vervolgens over een grote boulevard langs het onafhankelijkheidsmonument (zie foto) gelopen, best wel aardig. Het is trouwens redelijk druk op straat, maar in het centrum zijn de wegen in elk geval nog breed zodat je vrij eenvoudig over kunt steken. Op de brede boulevards is het dan ook een stuk beter dan in de kleine en benauwde zijstraten waar rij aan rij van stalletjes, scooters en mensen de weg versperren. In sommige straten zitten 4 of 5 werkplaatsen naast elkaar waar allerlei mensen op de grond aan het lassen, zagen, hakken of beitelen zijn. Soms zie je zelfs een heel motorblok uit elkaar op de stoep liggen en overal ligt motorolie in en om die werkplaatsen. Apart gezicht. Via het onafhankelijkheidsmonument kwamen we aan bij het Royal Palace (ja, ook in Phnom Penh is er weer een!) maar die bleek tussen 11.00 en 14.00 dicht te zijn vanwege de lunch (ze hebben hier hele lange lunchpauzes). Dus toen maar eerst naar het National Museum gegaan, waar ze de grootste en mooiste collectie Angkor beelden en overblijfselen zouden hebben. Het bleek inderdaad een mooi museum met een grote en indrukwekkende collectie aan beelden te zijn. De beelden beslaan een periode van de 7de tot de 15de eeuw na Christus en zijn veelal van brons. Verder zijn en nog wat exposities van opgravingen van oudere Cambodiaanse beschavingen te zien. Al met al een leuk museum. Na het museum een Khmer lunch gehad en toen was het Royal Palace alweer open. Alhoewel de toegang 6 USD p.p kostte (tegenwoordig veel geld voor ons), bleek het wel de moeite waard te zijn. Zo zijn er een troonzaal, een aantal witte Chedi's en een zogenaamde Silver Pagoda te zien. Deze laatste heeft een vloer van zuiver zilveren tegels, waarvan 90% met tapijt bedekt is om deze te beschermen. Op de stukken waar het tapijt weggehaald is om de vloer te kunnen zien zitten echter wel veel taperesten (waarmee het tapijt aan de zilveren tegels vastgeplakt heeft gezeten), dus of het tapijt het zilver echt wel beschermd is maar de vraag. Maar goed, het was allemaal mooi om te zien, zeker ook de puur gouden levensgrote boedha was prachtig. Na het Royal Palace hebben we de rest van de dag gechilled op de hotelkamer.

De volgende dag was een stuk zwaarder. Als Angkor de cultuur, Sihanoukville de ontspanning en Kampot het platteland van Cambodja voorstellen, dan vertegenwoordigen onze bestemmingen van deze dag de zwarte bladzijden uit de geschiedenis van dit land. We zijn namelijk naar Tuol Sleng Prison en de Killing Fields van Choeung Ek, in en nabij Phnom Penh, gegaan.

Allereerst zijn we naar Tuol Sleng Prison (codenaam S-21) gegaan, welke midden in een gewone straat in een gewone wijk van Phnom Penh blijkt te liggen. Tuol Sleng was tussen 17 april 1975 en 7 januari 1979, tijdens het bewind van de Rode Khmer (ofwel de Khmer Rouge), een geheime gevangenis waar mensen vastgehouden, maar vooral gemarteld werden. Voor de Khmer Rouge aan de macht kwamen was het een school, en dat is nog overal aan te zien. De gebouwen, de schoolborden en de speelplaats, inclusief speeltoestellen, herrinerden ons hier nog aan. Helaas is ook duidelijk te zien waarvoor het nadien gebruikt is. Het is mogelijk om door alle kamers van alle 4 de gebouwen te lopen om te zien wat daar allemaal gebeurd is, en dat is in 1 woord afschuwelijk! Duizenden mensen zijn in de gevangenis gemarteld tot ze hun 'misdaden' bekenden en, als ze niet al bezweken waren aan de martelingen, werden vervolgens naar Choeung Ek gebr?cht om vermoord te worden. Cambodianen, en zelfs een paar buitenlanders, van alle leeftijden (er waren ook kinderen van een jaar of 5 bij) en uit alle lagen van de bevolking werden hierheen gebracht. Op het hoogtepunt van het bewind van de Khmer Rouge werden hier 100 mensen per dag(!) vermoord. Vanaf de eerste etage is op de gallerij van alle gebouwen een zogenaamd anti-zelfmoordraster van prikkeldraad aangebracht zodat gevangenen zichzelf niet van het leven konden beroven.

In het eerste gebouw, Building A, zijn op de eerste twee verdiepingen klaslokalen omgetoverd to martelkamers. In elke kamer staat nog een bed (waarop de gevangen gemarteld werden) met daaraan de ketenen en soms de martelwerktuigen (vaak een zware hamer of een knuppel), en in de kamer is het opgedroogde bloed van de gevangenen (met name onder en rondom het bed) soms achtergebleven. In elke kamer hangt bovendien een grote foto van de man of vrouw die daar doodgemarteld is gevonden toen de gevangenis bevrijd werd begin 1979. Dat is allemaal heel schokkend en confronterend om te zien. Op de derde verdieping van het gebouw werden mensen in grote groepen opgesloten om later gemarteld te worden.

In Building B en C waren de eerste twee etages bezet met achtereenvolgens bakstenen en houten cellen van 2 bij 1 meter, waarin mensen vastgetekend werden opgesloten. Ook weer ongelooflijk om te zien. Verder zijn in de eerste twee gebouwen foto's opgehangen van de mensen die er opgesloten hebben gezeten en zijn ook nog gebruikte martelbanken neergezet. In Building C is veel ruimte gewijd aan de ervaringen van een Zweedse man die midden jaren 70 als onderdeel van een groep 'bezoekers' door Cambodja is gereisd, samen met vertegenwoordigers van de Khmer Rouge. Deze man was toen nog overtuigd van de zuiverheid en legitimiteit van de Cambodiaanse revolutie, en zijn rondreis is later als propaganda door het Khmer regime gebruikt. Achteraf bleek pas hoezeer deze man het bij het verkeerde eind had en hij heeft er dan ook veel spijt van dat hij er aan heeft meegewerkt.De expositie laat foto's zien die door deze Zweedse man tijdens zijn rondreis zijn gemaakt. Bij elke foto is een onderschrift opgenomen waarin staat hoe hij tijdens zijn rondreis (midden jaren 70, dus) over die betreffende scene dacht en hoe hij er nu over denkt, zoveel jaren later. Het schetst een indrukwekkend beeld over zijn naieve en idealistische gedachten uit de jaren 70 en het realisme anno nu, met de wijsheid achteraf.

Het laatste gebouw, Building D, was gewijd aan de ervaringen van mensen die in Tuol Sleng (al dan niet gedwongen) gewerkt hebben en aan andere Cambodianen en hoe die geleden hebben onder de oorlog. Door korte beschrijvingen en foto's van wat er gebeurd is, waarbij soms zeer schokkende beelden niet geschuwd werden, wordt je geconfronteerd met de ware horror van het regime en het feit dat werkelijk iedereen in het hele land erdoor getroffen is. Het feit dat circa 25% van de totale bevolking in die paar jaar omgekomen is (met name door uithongering) maakt dat nog eens extra duidelijk. Ons bezoek aan Tuol Sleng Prison was al met al dus zowel informerend als confronterend.

Na ons bezoek aan de gevangenis vertrokken we, net als zovelen duizenden gevangenen midden jaren 70, richting de Killing Fields van Choeung Ek, alleen wij konden een paar uur later weer veilig terug naar ons hotel...

Choeung Ek was in de jaren 70 een door velden omringde boomgaard, 15 kilometer buiten Phnom Penh en werd door de Khmer Rouge direct na de bezetting van de stad in gebruik genomen als plek waar de door hen als 'crimineel', 'gevaarlijk' of 'verrader' bestempelde mensen vermoord en in massagraven gedumpt konden worden. Hier liggen meer dan 8.000 mannen, vrouwen, kinderen en zelfs babies. Enkele tientallen meters na het toegangshek van de Killing Fields is een herdekingsmonument gebouwd, van een meter of 20 hoog. In eerste instantie lijkt het een tempel, maar toen we dichterbij kwamen zagen we door de hoge ramen heen dat er van boven tot onder op een aantal niveaus menselijke schedels opgestapeld lagen. Dit bleken de schedels van circa 8.000 mensen te zijn die in Choeung Ek zijn vermoord. Daar wordt je heel lang stil van...

Een zandpad voert vervolgens verder rond het terrein en overal waar je kijkt zie je met gras overgroeide kuilen, de massagraven. Om enkele van de grotere kuilen is een houten hek geplaatst en staat een bord met het aantal mensen dat er vermoord en gedumpt is. Verspreid tussen de kuilen staan nog her en der bomen en bij 1 speciale boom staat een bord. Aan die boom bleken kinderen vastgebonden en gemarteld te worden, alvorens vermoord te worden. Direct achter die boom, maar ook her en der verspreid op en langs het zandpad door het terrein, liggen nog de half begraven kleren en zelfs botten en tanden(!) van de vele slachtoffers die hier vermoord zijn. Het zien van de kleren, botten en tanden is wel het toppunt van luguberheid, maar confronteert je wel met wat hier werkelijk gebeurd is. Het is allemaal nauwelijks te geloven. In het bijbehorende museum wordt alles nog eens samengevat en worden de leiders van de Khmer Rouge en hun gedachtengoed verteld. Delen van de bekentenis van Duch, de directeur en verantwoordelijke voor Tuol Sleng Prison, staan er ook tentoongesteld. Met name zijn erkenning (en spijt) van het feit dat er ook babies vermoord zijn heeft diepe indruk op ons gemaakt.

Al met al was ons bezoek aan Tuol Sleng Prison en de Killing Fields een intense en zeer indrukwekkende ervaring. Dat zullen we nooit vergeten. Om ons nog wat verder te kunnen verdiepen in die periode hebben we het boek ' First they killed my father' gekocht, waarin een vrouw haar ervaringen in de periode 1975-1979 beschrijft. Alhoewel dit deel van Cambodja en haar geschiedenis afschuwelijk is om te moeten zien, kan en mag het niet ontbreken bij een bezoek aan dit verder zo mooie en vriendelijke land...